Battani

Onuncu yüzyılda bir bilgin

Nazanss.blogspot.com

Asıl adı Muhammet bin Cabir bin Sinan er-Rakki el-Harranî’dir.

Ebu Abdullah künyesi ve Battânî ismiyle meşhur olmuştur.

Dünyanın gelmiş geçmiş en meşhur 20 astronomundan biri kabul edilir.

*

 (858,Harran-929,Samara)

Astronomi,astroloji,matematik

Urfa – Harran doğumlu

*

Kuran-ı kerim: Göğe Bakmazlar mı? (88/16)

Bilim Dünyası; Battani’ye:

Ay’daki bir bölgeye Albategnius olarak ismini vermiş…

*

Battani´nin senelerce önce ileri atıp kullandığı buluşları Batı asırlarca sonra kullanabilmiş ve onlara sâhip çıkmış.

Islâm Tarihi araştırıcılarından Prof. Philip K. Hitti

‘Muhtasar Arap Tarihi’

Eserinde sunlari kaydetmiş:

Şüphesiz matematik bilginleri tanjant hakkında Battani’den ancak beş asır sonra bilgi sâhibi olabildiler.

(Alman astronom ve matematikcisi)

*

Batılılara öğretmenlik yapan Battani’ye:

Şerefli bir mevkii verilmiş ve ona Ortaçağ Avrupa’sında; Albategnius veya Albategnı denilmiş.

*

Paris İslam Enstitüsü Profesörlerinden Jacgues Riser:

Yeni trigonometrenin gerçek mucidi Battani’dir. Batıya o öğretmiştir. Bu konudaki ilk bilgiler ona aittir.

*

Kıble

Tayini konusundaki çalışmaları yapmış.
Kıble yönünün farklı coğrafyalarda hesaplanabilmesine yönelik çalışmalar yapmıştır.

Kıble doğrultusu belirlenecek yerin ve Mekke’nin boylam ve enlemini tespit etmiş, bu ikisinin farkını alıp kıble doğrultusunu bulmuştur. Hazırlanan cizlere, usturlablara ve rubu tahtalarına kıble cetvellerini eklemiştir.

*

Müslüman, bilim adamlarını araştırmaktan, büyük keyif alıyorum. Alıştığımız, adını sıkça duyduğumuz yabancı bilim adamlarının yanı sıra, İslam bilim adamlarını tanımak, yaptıklarını bilmek, onlar hakkında güzel şeyler öğrenmek beni çok mutlu ediyor.

Bu yazımda Sizlere Battani’den söz edeceğim…

Urfa, Harran’da doğan, Müslüman bilim adamının Sabi dinine mensup olduğu sanılmaktaymış, sonradan yapılan incelemelerde; yıldızlara tapan bu dinden olmadığı öğrenilmiş. Onunla ilgili geniş bilgi, yaptıklarını içeriyor.

Gökyüzüne duyduğu ilgi ile ilgili yazıları önce aktarmak istiyorum.

Battani:

·       “Allah’ın birliğini ispatla, O’nun emsalsiz büyüklüğünü, yüce hikmetini, muazzam kudretini ve eserlerinin mükemmelliyetini anlamaya yıldızlar ilmi sayasende muaffak olunur.”

Peygamber Efendimiz:

·       “Allah sonsuz ilim ve kudretiyle gök ve yerleri yaratmıştır. Karanlık ile ışık O’nun varlığını hatırlatır. O’nun ilmi gök ve yeri kuşatmıştır.

Battani:

·       “İnsan, Allah’ın, varlığını, birliğini, kudretini ve eserlerinin mükemmelliğini başta astronomi olmak üzere, ilimler sayesinde öğrenebilir. Meselâ şu görünen yıldızlar, üstünde yaşadığımız bu dünya ve dünyanın hareketleri Allah’ın varlık ve birliğinin açık bir delilidir.”

Çalışmaları:

Özel hayatı hakkında çok da bilgi yok, ya da ben bulamadım…

Bulduklarım bir hayli önemli…

Onun yaptıklarını şöyle de anlatabilirim. 

Güneş yılını:

·       365 gün,

·       5 saat,

·       46 dakika,

·       24 saniye olarak ölçmüş.

Battani, çok önemli bir bilim adamı. Okurken gerçekten heyecanlanıyorsunuz.

·       Özel bir gözlem evi kurmuş.

·       Gözlemevi kurunca çok da önemli gözlemler yapmış!

·       Güneşin, ay’ın hareketlerini gözlemlemiş, yörüngelerini belirlemiş. Bununla kalmamış, günümüzde bir hayli önemli olan! Güneş ve Ay tutulmalarını incelemiş, mevsimlerin süresini hesaplamış, üstelik bir hayli doğru olarak yapmış bunu…

·       Ayrıca, ekliptiğin eğimini de dakik olarak belirlemeyi başarmış.

Battani, matamatikçi olduğundan;

Sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant, sekant ve kosekantı gerçek anlamda ilk defa kullanan bilim adamımıymış.

Battâni, çalışmaları sırasında bazı temel trigonometrik bağıntılara ulaşmış ve bunları astronomik hesaplamalarda kullanmış…

Çalışmalarının bazıları:

—Batlamyus’un bazı yanlışlarını düzeltmiş,

—Güneş ve ay tablolarını derlemiş,

—Güneş’in enberi kareketlerini keşfetmiş,

—Gök kürenin bölümleri üzerinde çalışmalar yapmış,

—Sinüsün ve kısmı olarak Tanjantın hesaplamadki kullanımlarını açıklamış. —Böylece modern trigonometrinin temelini atmış,

—Astronomide, ekinoksların devinme hareketlerinin değerlerini ve ekliktip

   eğimi çok yakın bir oran bularak hesaplamış,

—Tablolarında devinim için tekdüze değerlendirmeler kullanmış,

&

·       O'nun en önemli çalışması olan Zij ya da ayarlı astronomik tablolarmış.

·       Plato Tibirnitus tarafından 1116 yılında De Motu Stellarum olarak Latince'ye çevrilen 57 bölümden oluşan el-Zij es-Sabi adlı eseri Avrupa astronomisinde büyük bir etki bırakmış.

·       Zij, biraz Hintli etkisi görülen Batlamyus teorisi üzerine bina tesis edilmiş.

·       Bu eserin bir yeni baskısı 1645 yılında Bologna'da ortaya çıkmış.

·       Plato'nun orijinal el yazısıyla yazdığı nüshası Vatikan'da ve Battani tarafından yazılmış bir el yazma tezi ise Escorial Library'de astronomik kronoloji bölümünde muhafaza edilmekteymiş.

Gelişmiş ay ve güneş tabloları kullanarak yaptığı gözlemler boyunca, Güneş'in dışmerkez kuvvetinin değiştiğini, modern astronomide Dünya'nın Güneş etrafındaki bir eliptik yörünge üzerindeki hareketinin eşitliğini keşfetmiş.

Kopernik, Kopernik Devrimi'ni başlatan De Revolitionibus Orbium Coelestium adlı kitabında Battani'ye olan minnetini dile getirmiş ve birçok yerde O'ndan alıntılar yapmış.

M.Charles:

Geometrinde Metodlarin Tarihî Görünümü

Adlı eserinde, Battani’den söz ederken, onun sinüs ve kosinüs tabirlerini ilk kullanan kişi oldugunu ifade etmiş ve eklemiş:

Bu tabirleri güneş saati hesaplamasında bulduğunu, ona uzayan gölge adını verdiğini, buna modern geometride ‘tanjant’ dendiğini belirtmiş... (alıntı)

Yazacak o kadar çok yazı varki Battani hakkında. Ben önemli olanları başlık olarak yazdoım, diğerlerini de sıraladım. Sanıyorum sizlerinde hoşuna gidecek.

Bilim dolu günleriniz olsun, her gün yeni bir şeyler öğrenelim. Bu çok güzel…

Nazan Şara Şatana

nazanss.blogspot.com

Battânî’nin keşif ve başarılarından bazıları şöyledir:
1- Matematik alanında Yunan kirişi yerine sinüsleri kullanan ilk ilim adamıdır.
2- İlk defa kotanjant kavramını geliştirmiş ve dereceli bir tablo oluşturmuştur.
3- Ay’ın boylamda ortalama hareketini tespit etmiştir
4- Güneş ve Ay’ın görünür çaplarını ölçmüştür.
5- Güneş’te bir yıl, Ay’da ise bir ay zarfında gözlenen değişiklikleri hesaplamıştır.
6- Ay’ın tutulma derecesinin hesabı için çok sağlam bir metot geliştirmiştir.
7- Küre trigonometrisinin ba–zı problemlerini ortografik projeksiyon yardımıyla incelemiştir.
8- Dik üçgenleri inceleyerek geometrideki temel kavramlardan sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant, sekant ve kosekantın tariflerini yapan ve bunları gerçek mânâda ilk defa kullanan kişidir.
9- Gerçek astronomik cetveli (zic, yıllık) hazırlayan ilk ilim adamıdır.
10- Sıfırdan 90 dereceye kadar açıların trigonometrik değerlerini hesaplamıştır.
11- Cebir çözüm metotlarını trigonometrik denklemlere uygulamıştır.
12- Yukarıda bahsi geçen bütün matematik ve trigonometri teknikleri Batı Avrupa’da 15. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar Kopernik, Kepler, Tycho Brahe ve Galile gibi ilim adamları tarafından da kullanılmıştır.(alıntı)